Խորհրդային Հայաստանը և հայկական սփյուռքը 1945-1991թթ.եղել են հետպատերազմյան վերականգնումը, Խորհրդային Հայաստանում սոցիալիստական հասարակության կառուցումը և աշխարհասփյուռ հայության արտագաղթը ընդգրկող ժամանակաշրջան:
Հետպատերազմյան վերականգնումը Խորհրդային Հայաստանում. Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Խորհրդային Հայաստանը բախվեց ավերված ենթակառուցվածքի վերականգնման, տնտեսության վերականգնման և սոցիալական կայունության ապահովման խնդրին: Այս տարիները բնութագրվում էին նաև արդյունաբերականացմամբ և կոլեկտիվացմամբ ։
Մշակույթի և հասարակության խորհրդայնացում. Խորհրդային Հայաստանում սոցիալիստական հասարակության կառուցման շրջանակներում տեղի է ունեցել մշակույթի և կրթության խորհրդայնացում: Սա ներառում էր խորհրդային կրթական հաստատությունների ստեղծում, սոցիալիստական գաղափարների քարոզչություն և նոր հասարակական կարգի ձևավորում ։
Հայկական սփյուռքի քանակը կազմում է մոտ 8-9 միլիոն մարդ։
Նշված թվերը խոշորացված հաշվարկի արդյունք են և ներառում են հայկական ծագմամբ անձանց և կիսով չափ հայերին։ Անգամ առավելագույն գնահատականներով (Հայաստան և Արցախ՝ 3,000.0 հազար, Ռուսաստան՝ 2,500.0 հազար, ԱՄՆ՝ 1,500.0 հազար, Ֆրանսիա՝ 800.0 հազար, այլ երկրներ՝ ոչ ավելի, քան 2,000.0 հազար) թվաքանակը չի հասնում 10 միլիոնի։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Օսմանյան կայսրության իշխանությունները ձգտել են վերջնականապես ճնշել հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարը և վերջ տալ Հայկական հարցի լուծմանն ուղղված միջազգային դիվանագիտության ջանքերին։ Այդ նպատակով նրանց կողմից 1915 թվականին Արևմտյան Հայաստանում, Կիլիկիայում և երկրի այլ վայրերում հայերի նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության և բռնագաղթի քաղաքականության արդյունքում սպանվեց շուրջ 1,5 միլիոն հայ։ Պատերազմում Թուրքիայի պարտությունից հետո (1918) բռնագաղթը վերապրած հայությունը սկսեց վերադառնալ հայրենիք, նախ և առաջ ազատագրված Կիլիկիա։
Տաթև Մամիկոնյան 